چگونه فیلمنامه بنویسیم؟

نوشتن فیلمنامه یک فرآیند بسیار ارزشمند و البته کمی پیچیده است، پس نمی‌توان گفت نوشتن فیلمنامه کار آسانی است. برای توسعه یک فیلمنامه خوب زمان و تعهد زیادی لازم است و اگر هدف شما فروش فیلمنامه است، نوشتن و تکمیل اولین پیش‌نویس تنها شروع کار است. اگر قصد نوشتن و فروش فیلمنامه را دارید باید به این موضوع توجه کنید، فیلمنامه شما باید به قدری قوی و جذاب باشد که توجه سرمایه‌گذار را برای پذیرش سرمایه‌گذاری و ریسک آن به خود جلب کند. البته، اگر بخواهید خودتان آن را تامین مالی و تولید کنید بازهم باید فیلمنامه‌ای ایده‌آل بنویسید که ارزش صرف زمان و هزینه را داشته باشد.

بعد از آشنایی با اهمیت فیلمنامه، بهتر است با فیلمنامه بیشتر آشنا شویم. نوشتن داستان فعالیت جذابی است اما برای نوشتن فیلمنامه تنها دانش و علاقه به داستان نویسی کافی نیست. باید بدانید چگونه جزئیات و رویدادهای موجود در فیلمنامه را تنظیم کنید تا مخاطبانتان به درک عمیقی از داستان دست پیدا کنند. جالب است بدانید در سطح حرفه‌ای، اغلب علاقمندان به حوزه فیلم و سینما در مرحله اول باید بدانند که چگونه فیلمنامه بنویسید.

در این مقاله آموزشی، ابتدا به تعاریف و مفهوم فیلمنامه و فیلم‌نامه‌نویس، سپس به روش نوشتن یک فیلمنامه، نکات فیلمنامه‌نویسی و در آخر به طراحی و صفحه‌آرایی یک فیلم‌نامه می‌پردازیم. پس با بررسی مفهوم فیلمنامه شروع می‌کنیم.

فیلمنامه

فیلم نامه یا سناریو، متنی است شامل شخصیت‌ها، ماجراها و هر آنچه در فیلم روی خواهد داد به صورت یک دستورالعمل، که توسط فیلم نامه نویس یا فیلم نامه نویسان نوشته می‌شود. تمام جزئیات لازم در فیلم مثل مکان، زمان، حالت ها، دیالوگ‌ها و موارد دیگر باید به دقت در فیلمنامه تنظیم و نوشته شود و به عوامل فیلم درک درستی و دقیقی از داستان ارائه دهد.

فیلم‌نامه‌نویس

کسی که مسئول نوشتن تمام یا بخشی از فیلم نامه فیلم است. گاه یک نفر تمام فیلمنامه را می‌نویسد، گاه هم چند نفر به طور مشترک فیلم نامه را آماده می کنند که قاعدتاً به همه آنها فیلمنامه‌نویس می‌گویند. فیلمنامه‌نویس در حین داشتن اشراف و درک کاملی از داستان فیلم، دانش و توانایی لازم برای نوشتن یک داستان با استانداردهای فیلم‌سازی را دارد.

می توان برای فیلمنامه‌نویسی به ویژگی‌های زیر اشاره کرد:

• یک فیلم‌نامه‌نویس همیشه می‌تواند از الگوهای موفق و تضمین شده استفاده کند اما هرگز نباید از خلاقیت و نوآوری و ارائه نکات و ویژگی‌های جدید پرهیز کند.
• یک فیلم‌نامه‌نویس هرگز نباید تماشاگر را فراموش کند. او باید اطلاعات مورد نیاز تماشاگر برای همراهی با فیلم را، در زمان‌های مناسب به او بدهد تا او گیج نشود و به دلیل بی‌اطلاعی قصه را گم نکند.
• شخصیت‌پردازی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های فیلم نامه نویسی است، آنقدر مهم که حتی برخی فیلم‌ها بدون برخورداری از ماجرا و قصه خاصی تنها از طریق شخصیت پردازی و همذات پنداری تماشاگر با او فیلم نامه را پیش می‌برند.
• باید توجه داشت که سینما، اول یک رسانه تصویری و بعد یک رسانه صوتی است. دیالوگ لازم و حیاتی است اما نباید در دیالوگ نویسی حتی کوچکترین احساسات را به تماشاگر گوشزد کرد.
• فیلم نامه‌نویس احتیاج چندانی به شناخت کامل تکنیک سینما ندارد، ولی تجربه ثابت نموده، فیلم نامه‌هایی که، فیلم‌نامه نویسانشان با تکنیک سینما آشنایی کامل دارند موفق ترند.

نوشتن فیلمنامه

بسیاری از مردم زمان کافی برای یادگیری چگونگی نوشتن یک فیلمنامه خوب صرف نمی‌کنند، آنها فقط سعی می‌کنند یک فیلمنامه بنویسند. اگر قبل از نوشتن زمان کافی برای یادگیری بگذارید و خود را وقف این هنر کنید، می‌توانید امیدوار باشید فیلمنامه‌های شما خیلی زودتر از دیگران دیده و تولید می‌شود. هنگام نوشتن و پیشرفت فیلمنامه باید چند مرحله را دنبال کنید، البته به یاد داشته باشید هیچ قانون واقعی و دقیقی وجود ندارد، پس می‌تواند این پروسه به هر ترتیبی اتفاق بیفتند یا اصلاً اتفاق نیفتند. این نتیجه کاملا به داستان و در نهایت به شما بستگی دارد.

گام اول: تحقیق و مطالعه

قبل از این که شروع به نوشتن یک فیلمنامه کنید بهتر است حتما چند فیلم‌نامه را به دقت و موشکافانه مطالعه کنید، فقط سعی کنید از روش و مسیر داستان نویسی فیلمنامه‌ها الهام بگیرید نه از موضوع و محتوای داستان. بهتر است فیلم نامه‌های آثار موفق سینما و یا آثار مورد علاقه خود را مطالعه کنید، فیلمنامه‌ها را با دقت بخوانید و ببینید چه قسمت‌هایی از آن شما را به خود جذب می کند، چه قسمت‌هایی را دوست دارید تغییر بدهید؟ دقت کنید چگونه شخصیت‌ها و نقش‌ها ساخته و پرداخته می‌شوند، چگونه دیالوگ‌ها نوشته می‌شوند و چگونه مسیر داستان طی می‌شود. به ساختارکلی فیلمنامه نویسی دقت کنید، شما هم هنگام نوشتن فیلمنامه از این اصول پیروی کنید.

در مرحله تحقیق می‌توانید در راستای داستان فیلمنامه خود، در مورد همه عناصر، شرایط و اتفاقات موجود در فیلمنامه مثل وسایل، مکان، بیماری، فرهنگ، ورزش و از این قبیل موارد تحقیق کنید. این کار می‌تواند برای فیلم‌نامه نویسی دید بهتری به شما بدهد. البته گاهی می‌تواند بررسی و تحقیق، فقط جنبه الهام‌بخش داشته باشد. به طور مثال شما برای طراحی یک داستان علمی_تخیلی می‌توانید از عناصر زیادی الهام بگیرید و در نهایت چیز جدیدی را خلق کنید.

گام دوم: یک لاگ لاین بسازید

لاگ لاین (logline) خلاصه‌ای از داستان شماست، لاگ‌لاین معمولاً بیش از یک جمله نیست یعنی چیزی حدود 25 تا 50 کلمه، که قهرمان‌ها و هدفشان و همچنین رویدادها و درگیری‌شان را توصیف می‌کند. هدف لاگ لاین این است که هم مقدمه داستان شما و هم زیر و بم احساسی آن را منتقل کند. داستان در مورد چیست؟ سبک چیست؟ چه حسی دارد؟

در قدیم لاگ لاین روی ستون فیلمنامه چاپ می شد. این به تهیه کنندگان اجازه داد تا درک سریعی از داستان داشته باشند، بنابراین آنها می‌توانند تصمیم بگیرند که آیا برای خواندن آن وقت بگذارند یا نه. امروزه، لاگ لاین همان هدف را دنبال می‌کند، اگرچه معمولاً به صورت شفاهی یا همراه با درمان ارائه می‌شود.

برای کمک به ایجاد لاگین لاگین به سوالات زیر پاسخ دهید:

• چگونه قهرمان داستان شما درگیر داستان می‌شود؟
• چه تضادی برای به چالش کشیدن شخصیت اصلی شما و پیشبرد داستان به وجود می‌آید؟
• دنیای داستان شما چیست؟ چه چیزی این داستان را متفاوت، جالب یا پرتعلیق می‌کند؟

در 50 کلمه یا کمتر، اطلاعات فوق را در یک جمله ترکیب کنید. سعی کنید نام شخصیت خود را به کار نبرید – به جای آن بگویید آنها چه هستند، مثلاً یک دانش آموز فقیر یا یک بانکدار متقلب. اسپویل نده برای راهنمایی از نمونه های زیر استفاده کنید:

• جادوگران (2009) نوشته لو گراسمن: پس از کشف اینکه جادو واقعی است، یک دانشجو وارد دنیای رمان های دوران کودکی مورد علاقه خود می شود تا با نیروی شیطانی که در آنجا ساکن شده است مبارزه کند.
• سکوت بره ها (1988) نوشته توماس هریس: برای دستگیری قاتلی که پوست قربانیانش را می‌کند، یک مامور جوان اف بی آی باید با یک قاتل زنجیره‌ای رابطه برقرار کند که ممکن است حتی خطرناک‌تر باشد.
• صد سال تنهایی (1967) نوشته گابریل گارسیا مارکز: در شهری بسته به سایر نقاط جهان، هفت نسل از خانواده بوئندیا با تولد، مرگ، ازدواج و آشفتگی سیاسی ویرانگری که مدرنیته به ارمغان می‌آورد، زندگی می‌کنند.

گام سوم: برای فیلمنامه یک طرح اولیه بنویسید

طرح اولیه Treatment یا ایده کلی طرح یک خلاصه 2 تا 5 صفحه‌ای یا کمی طولانی‌تر است که شامل عنوان فیلمنامه شما، لاگین لاگین، فهرستی از شخصیت‌های اصلی و یک خلاصه کوتاه از داستان فیلمنامه است. مانند لاگین لاگین، طرح اولیه بیشتر برای اهداف بازاریابی و معرفی فیلمنامه استفاده می شوند. یک تهیه‌کننده ممکن است قبل از اینکه تصمیم بگیرد آیا فیلمنامه ارزش وقت خود را دارد، ابتدا یک طرح اولیه را بخواند.

این طرح اولیه یا خلاصه داستان باید ضربات اصلی و نقاط عطف داستان شما را برجسته کند. هر کسی که آن را بخواند باید تجسم بسیار خوبی از داستان، شخصیت ها و سبک آن داشته باشد. آنها باید به اندازه کافی یاد بگیرند که با شخصیت‌ها احساس همدردی کنند و بخواهند آنها را دنبال کنند تا ببینند چگونه بازی می‌کنند. نوشتن یک طرح اولیه همچنین به شما این فرصت را می‌دهد که داستان خود را به جامع و کلی مشاهده کنید و ببینید که چگونه در صفحه خوانده می‌شود، می تواند به شما کمک کند قبل از اینکه به جزئیات نوشتن هر صحنه بپردازید، درک کنید که چه چیزی در مقایسه با آنچه که نیاز به کار دارد را درک کنید. از آنجایی که طرح اولیه شما برای معرفی فیلمنامه شما استفاده می شود، حتما نام و اطلاعات خود را نیز در آن درج کنید.

شناسنامه فیلم نامه، نشان‌دهنده مشخصات فیلم نامه است. هر شناسنامه به طور معمول دارای حداقل سه صفحه و حداکثر ده صفحه است. در صفحه اول، نام فیلم نامه، نام فیلم نامه نویس و تاریخ اتمام آن ذکر می‌شود. در صفحه دوم فهرست کامل نقش‌های فیلم نامه ذکر می‌شود. از صفحه سوم به بعد، خلاصه داستان فیلم نامه نوشته می‌شود.

گام چهارم: شخصیت‌های خود را توسعه دهید

به جنبه‌های مختلف داستان فیلمنامه‌ای که می‌خواهید بنویسید به خوبی فکر کنید. این داستان درباره چیست؟ آیا موضوع و ساختار داستان را می‌شناسید؟ کاراکترهایی بسازید که در مقابل سوال اصلی قرار گیرند و برای پاسخ به آن باید دستخوش دگرگونی بزرگی شوند.  در داستان شما حتی آدم بد باید دلیلی برای بد بودنش داشته باشد، اگرچه ممکن است غیرقابل توجیه باشد.

گام پنجم: برای فیلمنامه نویسی برنامه‌ریزی کنید

داستان خود را به اجزای روایی-قوسی تقسیم کنید و هر صحنه را بخش به بخش ترسیم کنید. برخی از نویسندگان برای این کار از فلش کارت یا دفترچه یادداشت استفاده می کنند. می‌توانید برای هر فیلمنامه یک تابلو ایجاد کنید، سپس فهرستی برای هر یک از اجزای داستان، با یک کارت برای هر صحنه تهیه کنید. روی هر کارت، چک لیستی از اتفاقات داستان درست کنید و یادداشت‌هایی در مورد شخصیت ها یا طرح داستان بنویسید.

هر کاری که برای شما مفید است انجام دهید. هدف این است که داستان خود را برنامه‌ریزی کنید. هرچه طرح کلی خود را با جزئیات بیشتری بسازید، زمان کمتری را در مسیر تلف خواهید کرد. در حین طرح‌ریزی، به خاطر داشته باشید که تنش داستان را پیش می‌برد. ایجاد و رهاسازی تنش، کلیدی برای درگیر نگه داشتن مخاطب و پیشبرد داستان است. وقتی امید با ترس مواجه می شود، تنش ایجاد می شود. این چیزی است که قهرمان را مجبور به تغییر می کند. 

گام ششم: اولین پیش‌نویس فیلمنامه را بنویسید

با استفاده از طرح کلی خود به عنوان نقشه، فیلمنامه خود را صحنه به صحنه بنویسید، از جمله دیالوگ و کنش توصیفی. ده صفحه اول یک فیلمنامه حساس‌ترین هستند. یک خواننده یا تهیه‌کننده معمولاً تعداد زیادی فیلمنامه روی میزش می‌چرخد و زمانی برای خواندن همه آنها ندارند. ده صفحه‌ای از یک فیلمنامه هست که می‌تواند آنها را جذب کند، اگر فیلمنامه دارای شخصیت های جالب و عناصر ساختاری مناسب باشد، احتمالاً به خواندن ادامه می دهند. اگر نه، به سطل زباله می‌رود.

تا زمانی که فیلمنامه را تا انتها ننوشته‌اید، متوقف نشوید و برای رفع دیالوگ یا بروزرسانی توضیحات اکشن برگردید. سپس می‌توانید از طریق آن برگردید، آن را پاره کنید و دوباره بسازید. در طول اولین پیش‌نویس خیلی از خود انتقاد نکنید. فقط بنویسید.

 فیلمنامه فرمت منحصر به فردی از نوشتن است، در حالی که تعدادی از عناصر مشترک برای هر داستانی بدون توجه به رسانه وجود دارد. فیلمنامه نویسی از این جهت متفاوت است که هر کلمه ای از کنش توصیفی باید به زمان حال نوشته شود و چیزی را توصیف کند که مخاطب می تواند ببیند یا بشنود.

گام هفتم: یک قدم به عقب برگردید و استراحت کنید

پس از اتمام اولین پیش نویس، ایده خوبی است که کمی استراحت کنید و ذهن خود را از آن دور کنید. به این ترتیب وقتی بالاخره به آن برگشتید، می توانید آن را با چشمانی تازه بخوانید.
 

گام هشتم: بازنویسی

اکنون که یک پیش نویس کامل دارید، تصویر بسیار بهتری از داستان خود به عنوان یک داستان کامل دارید. به عقب برگردید و اکشن را اصلاح کنید، دیالوگ‌ها را محکم کنید و فیلمنامه را ویرایش کنید. به احتمال زیاد مجبور خواهید بود این کار را بیش از یک بار انجام دهید.

برای ایجاد نسخه نهایی، استفاده از فضای سفید (فضای منفی صفحه) بیشتر در صفحات شما بهتر است، این کار خواندن فیلمنامه را آسانتر است. وقتی یک تهیه کننده مجبور است چندین فیلمنامه را در روز بخواند، دیدن فیلمنامه‌ای پر از صفحاتی از توضیحات اکشن متراکم و مونولوگ‌های طولانی دلسرد کننده است.

به طور کلی، نوشتن یک فیلمنامه کار دشواری است – کاری که فداکاری و تلاش زیاد را می‌طلبد. در پایان، این یک فرآیند ارزشمند است که در آن می‌توانید شخصیت‌هایی را خلق کنید و زنده شدن آن‌ها را در حالی که انتخاب می‌کنند برای عبور از مسیر موانعی که در مقابلشان قرار داده‌اید، تماشا کنید. 

ساختار متن و صفحه آرایی فیلمنامه

در فیلم‌نامه نویسی باید متن داستان را به شکلی تنظیم کرد که به راحتی قابل تشخیص و مطالعه باشد. شما باید در نوشتن یک فیلمنامه عنوان سکانس، لوکیشن و موقعیت، اتفاق و رویداد، شخصیت، دیالوگ، شرایط و حالت شخصیت را مشخص کنید و به شکلی منظم برای مطالعه در صفحه قرار دهید. در تصویر زیر نمونه‌ای از تدوین و قالب‌بندی بخش‌های مختلف متن یک فیلم‌نامه خارجی را مشاهده می‌کنید.

ساختار متن و صفحه آرایی فیلمنامه شما به نوع نوشتن شما و توجه شما به جزئیات و مواردی که باید در فیلمنامه به آن‌ها پرداخته شود دارد، بنابراین سعی کنید فیلمنامه را تمام و کمال بنویسید و به عنوان سکانس، لوکیشن و موقعیت، اتفاق و رویداد، شخصیت، دیالوگ، شرایط و حالت شخصیت توجه کنید.

در فیلمنامه سادگی و خوانایی آسان متن مهم است و باید رعایت شود، اما به عنوان یک فیلمنامه‌نویس می‌توان با طراحی جلد، طراحی صفحه درست و صفحه آرایی حرفه‌ای، فیلمنامه جذاب‌تری را به مخاطب ارائه داد. در ادامه نمونه‌ای از طراحی و صفحه آرایی یک نمونه فیلمنامه که در نشرآنلاین انجام شده است را می‌توانید مشاهده کنید.

در آخر میتوان گفت فیلمنامه صرفا (دیالوگ + شرح صحنه) نیست، بلکه معجونی ست از دو سفر و کش و قوس‌های درونی و بیرونی قهرمان که از طریق دیالوگ‌ها و شرح صحنه‌ها ساخته می‌شود.