شابک
شابک چیست؟ شابک نام اختصاری “شماره استاندارد بین المللی کتاب” کدی 10 تا 13 رقمی است که به کتابهای منتشر شده منسوب می‌شود و هر شماره منحصر به یک کتاب است. در واقع شماره شابک را میتوان به عنوان شماره شناسنامه هر کتاب دانست، که نویسنده برای اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دریافت فیپا به آن نیاز خواهد داشت. نکته مهم در مورد شابک این است که با تجدید چاپ شماره شابک تغییری نخواهد کرد!
تاریخچه و کاربرد شابک
اولین بار در سال 1966 شماره‌گذاری استاندارد کتاب یا ISBN به منظور شناسایی کتاب توسط صنف کتابداران ایجاد شد و پس از آن کد مخصوص به هر کتاب اختصاص یافت و در سال 1967 نیز کد شابک برای اولین بار به صورت عدد 10 رقمی بوجود آمد و درنهایت در سال 1970 توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ایزو) به عنوان استاندارد ایزو 2108 به چاپ رسید و تا سال 2006 برای شابک از کد 10 رقمی استفاده می‌کنند تا سال 2007 که به دلیل افزایش شمار کتابها این کد به 13 رقم رسید. در ایران نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی و رشد و رونق بازار کتاب توجه و علاقه برای پیوستن به بازارهای جهانی مسئولان را بر آن داشت که به عضویت نظام شابک درآیند. درنهایت سال 1372 ایران رسماً عضو نظام شابک شده و مؤسسه خانه کتاب به عنوان نماینده این نظام شناخته شد.
کد 13 رقمی شابک شامل یک پیشوند 3 رقمی یا کد JS1 است که تا به امروز از دو کد 978 و 979 استفاده شده است. شابک در هر کشور بسته به زبان خاص خود شماره مخصوص دارد. شماره اختصاصی ایران با عدد 964 است و اگر شابکی این کد را نداشته باشد در جهان به رسمیت شناخته نخواهد شد. در عین حال هر انتشارات نیز کد خاصی دارد و هر کتاب نیز دارای شماره خاص خود است. رقم آخر شابک شامل یک عدد کنترل است که از طریق آن میتوان صحت شماره استاندارد بین‌المللی کتاب را سنجید.
در حالت استاندارد هر ویراست از یک کتاب شماره شابک خاص خود را دارد، بطور مثال نسخه الکترونیک یک کتاب با نسخه چاپی همان کتاب دارای شماره شابک متفاوتی هستند. شابک درواقع به شما کمک خواهد کرد تا کتاب موردنظر را از میان کتابهای دیگر بیابید بدون اینکه نام کتاب، نویسنده، ناشر و سایر مشخصات کتاب را بدانید.
همچنین با استفاده از شابک می‌توانید کتاب را در سیستم‌های اطلاعاتی همچون سایت‌های مرجع و سایت‌های فروش کتاب به راحتی پیدا کنید این روش باعث سهولت در امر خرید، فروش، کنترل موجودی و انبارگردانی در صنعت نشر می‌شود. شماره شابک در قسمت شناسنامه کتاب، فیپای کتاب و بصورت بارکد در پشت جلد کتاب درج می‌شود. شماره شابک را میتوان بصورت آنلاین از طریق مراجعه به سایت و ارائه اطلاعات کتاب دریافت نماید.
شابک چه کاربردی دارد
استفاده از شابک هم برای مولف و نویسنده کتاب و هم برای ناشران و کتابفروشان مفید است، چون هم کتاب دارای شناسه می‌شود و هم پروسه دسترسی به اطلاعات و بررسی کتاب از طریق سیستم‌های کامپیوتری بسیار راحت و سریع انجام می‌شود.
چه موقع نیاز به شابک است و شابک چگونه دریافت می‌شود
بر اساس قوانین و مقررات موجود همیشه درخواست شابک از طرف ناشر صورت می‌گیرد. ناشر کتاب، در واقع شرکت یا فردی است که مراحل آماده سازی کتاب و دریافت مجوزهای لازم را انجام می‌دهد و موظف به چاپ اول یک کتاب است. بطور معمول. ناشر ممکن است چاپ کننده کتاب نباشد و فقط کارهای آماده‌سازی و دریافت مجوز‌ها را انجام دهد، یا در حالت دیگر نشار خود مولف و چاپ‌کننده کتاب است. در هر دو حالت یکی از مراحلی که برای دریافت مجوز لازم است انجام شود، گرفتن شابک است که همانطور که گفته شد دریافت آن فقط توسط ناشر امکان پذیر است.
شابم
در کنار کد شابک برای سایر محصولات فرهنگی همچون آثار موسیقیایی نیز کد شناسایی تهیه شده است. شابم شماره‌ای 10 رقمی است که پیش از انتشار هر اثر موسیقی برای آن تعیین می‌شود درواقع شماره هویت آن اثر در سطح جهان است. مؤسسه خانه کتاب در سال 1383 به عضویت مؤسسه جهانی شابم درآمد تا با استفاده از آن از حقوق مؤلف و منتشر کننده حمایت کند.
شاپا
شاپا نوشته اختصاری “شماره استاندارد بین المللی پیانیدها” شامل عددی 8 رقمی است که برای تشخیص و شناسایی نشریات ادواری به کار می‌رود. شاپا طبق استاندارد ایزو 3297 به نشریات ادواری اختصاص یافته، ایران برای نخستین بار یک سال پس از تأسیس ISSN در پاریس درخواست شاپا نمود. در سال 1352 این وظیفه برعهده انجمن کتابداران ایران بود و پس از آن یعنی از سال 1362 به عهده کتابخانه ملی درآمده و توسط کتابخانه پیگیری می‌شد تا سال 1380 که با تصویب مجلس شورای اسلامی مرکز ملی ISSN در کتابخانه ملی تأسیس شد.
کد اختصاصی شاپا برخلاف شابک از هیچ قاعده‌ای پیروی نمیکند. تنها کدی است که همچون شماره شناسنامه معرف نشریه‌ای است که به آن تعلق یافته است. هفت رقم نخست شماره شاپا از سوی مرکز بین المللی ISSN تعیین شده و بصورت دفترچه‌ای با عنوان ISSN Block Number به هر کشور فرستاده می‌شود. رقم هشتم این کد عدد کنترل است و صحت هفت شماره قبلی را مشخص می‌کند. با استفاده از این عدد میتوان اشکال یا تداخلات در ثبت را بررسی و کنترل کرد.
امیدواریم این مقاله برای شما مفید باشد
با شما همراه هستیم در نشرآنلاین ♥
باسلام
متشکر از اطلاعات مفیدی که ارائه دادید
سلام
دوست عزیز؛
ممنون از شما