در حال حاضر و رونق کتابهای دیجیتالی برخی بر این عقیده هستند که رعایت تناسب حاشیه صفحات چندان ضرورتی ندارد اما اثر تناسب حاشیه بر زیبایی صفحه آرایی چه در کتابهای چاپی و چه در کتابهای الکترونیکی همچنان از اهمیت بالایی برخوردار هستند. اولین موردی که در کتاب خواننده را جذب خود میکند زیبایی بصری جلد و پس از آن صفحات داخلی کتاب است. اگرچه محتوای کتاب نقش مهمی را ایفا میکند اما در وهله اول این زیبایی بصری کتاب است که مخاطب را تشویق به مطالعه خواهد کرد. هرچند محتوای کتابی پربار و ارزشمند باشد اگر با چیدمانی صحیح در صفحات کتاب قرار نگرفته باشد نمیتواند مخاطب را به مطالعه واردارد. حاشیه صفحات مهمترین بخش در صفحهآرایی است.
تناسب حاشیه صفحه
از محل برش به سمت درون صفحه، فضایی در اختیار طراح قرار دارد که میتواند ایدهی خود را در آن پردازش کند. این فضا همان بخشی است که مخاطب در پایان و بعد از برش خواهد دید. با این همه، اثر تناسب حاشیه بر زیبایی صفحه آرایی تمام این سطح برای طراح از درجهی اهمیت یکسان برخوردار نیست. به طور معمول، منطقهی نزدیک به محدوده برش، «منطقهی پُر خطر» محسوب میشود و طراح سعی میکند با رعایت یک فاصلهی امن از محدودهی برش، اطلاعات اصلی را در صفحه جای دهد. این فاصلهی امن، «حاشیهی صفحه» نامیده میشود. «حاشیهی صفحه» در چهار طرف صفحه قرار دارد و حداکثر فضای مورد استفاده را مشخص کرده، ایمنی لازم برای آنچه در صفحه قرار گرفته را فراهم میکند. بسیاری مواقع به دلیل عدم رعایت «حاشیهی صفحه»، بخشی از متن صفحهآرایی براثر اشتباه، در برش از بین میرود. به همین دلیل، رعایت این موضوع میتواند جلوی آسیب دیدگی کار براثر اشتباه احتمالی برش را، بعد از چاپ و صحافی بگیرد.
همچنین باید متذکر شد که این فضای خالی (حاشیه) مانند یک قاب، به دیده شدن بهتر آنچه در صفحه قرار داده شده کمک میکند و بر زیبایی کار میافزاید. در ادامه به بررسی کاربرد و تاثیرگذاری حاشیه میپردازیم.
1- حاشیه و برش اطلاعات
اگر بخواهیم بخشی از اطلاعات صفحهآرایی (مثل یک عکس)، تا لبه صفحه ادامه پیدا کند، باید تا بعد از جایی که برش میشود را پُر کند. یعنی امتداد عکس یا تصویر باید علاوه بر فضای حاشیه، در تمام عرض محدودهی برش نیز ادامه پیدا کند، تا حتماً در وقت برش، با حدِ نهایی صفحه، لب به لب شود. در این حالت قسمتی از تصویر در برش حذف خواهد شد. باید دقت شود که این بخش اهمیت بصری خاصی نداشته باشد.
2- حاشیهی صفحه و لکههای بصری
گاهی از فضای حاشیهها، برای گذاشتن لکههای بصری استفاده میشود، که میتواند تأثیر مثبتی بر صفحه بگذارد. از این رو با قرار دادن حروف، تصاویر یا هر عامل بصری دیگری در حاشیهی صفحه، میتوان فضای بهتری ساخت.
3- حاشیهی عطف
حاشیهها را معمولاً حاشیهی بالا، پایین، چپ و راست مینامند. اگر دو صفحه کنار هم باشند، به فضای بین آنها «حاشیهی عطف» میگویند، که در هنگام صحافی، محل اتصال صفحات به جلد است. در این وضعیت حاشیهی دو طرف و حاشیههای بالا و پایین، حاشیههایی هستند که برش میشوند.
4- حاشیه، اطلاعات تکرار شونده و پیوستگی صفحات با لکهی بصری
حاشیهها فضای مناسبی هستند تا اطلاعات تکرار شوندهی صفحهآرایی، مانند شماره صفحه و سرصفحه را در آن جای داد. همچنین میتوان با تکرار یک عنصر بصری در حاشیهی چند صفحهی پشت سرهم، بین صفحات پیوند بصری ایجاد کرد و حتی با گسترش یا کاهش این عنصر بصری رد صفحات بعدی، به فضای ویژهای دست یافت. چنین کاری در برخی از موارد میتواند القای حرکت، رشد و… نیز بکند، یامانند یک انیمیشن به چشم بیاید.
اگر از حاشیهی بین دو صفحهی کنار هم (عطف)، به گونهای استفاده کنیم که فضای بصری بین دو صفحه مشترک شود، پیوستگی دو صفحه بیشتر شده و درنتیجه بیننده آن را یک صفحه خواهد دید. اما در این وضعیت باید به اتفاقاتی که در چارچوب و صحافی پدید میآید نیز توجه کرد، چراکه اگر خطایی در این مراحل رخ دهد، ممکن است طحی که در حاشیهی بین دو صفحهی مقابل هم، کار شده، بالا و پایین شود. در این صورت آن تأثیری که موردنظر طراح بوده حاصل نخواهد شد و حتی ممکن است تبدیل به یک نقص شود.