تاریخچه صفحه آرایی کتاب
تاریخچه صفحه‌آرایی کتاب در ایران
تاریخ شروع صفحه‌آرایی در ایران را می‌توان در تزیین کتاب‌های خطی پیدا کرد. به گمان برخی باستان‌شناسان با توجه به آداب و آیین مانویان در عهد ساسانی، صفحه آرایی از همان زمان در فلات ایران مرسوم بوده است. در تمدن اسلامی، کتاب‌آرایی در ابتدا فقط مخصوص قرآن بود و پس از چندی گسترش پیدا کرد. پس از اسلام آوردن ایرانیان، برای ارج نهادن به قرآن‌کریم، آرایش صفحات آن مورد توجه قرار گرفت و تزیین قرآن با سرلوحه، سرسوره و حاشیه‌سازی صفحات رونق یافت. به مرور این تریینات شامل کتاب‌های دیگر نیز شد و آثار ادبی، علمی و تاریخی مهمی همچون شاهنامه فردوسی، خمسه‌ی نظامی، مقامات حریری، منافع الحیوان و … به بهترین شکل تزیین و صفحه‌آرایی شدند.
در زمان حکومت عباسی، مراکز نسخه‌برداری توسط صاحب منصبان و شاهزادگان ایجاد گردید که افرادی تحت عنوان نسخه‌نویس و یا کتاب‌آرا در آن به کار مشغول شوند. زاویه‌ها و خانقاه‌های عارفان هم دارای کتابخانه‌هایی بودند که در آن جا به ایجاد نسخه خطی (کتاب‌آرایی) مشغول بودند.
اشکال مهم کتاب آرایی (ابعاد صفحه آرایی) در زمان عباسی
اشکال مهم کتاب آرایی (ابعاد صفحه آرایی) در زمان عباسی عبارتند از: طوماری، بیاض(بیاضی)، مرقع و کتابی. طوماری قدیمی‌ترین نسخه خطی است که نمونه‌هایی از آن در کشور مصر به دست آمده و شامل اسناد دیوانی، وقف‌نامه‌ها و گونه‌هایی از نسخه‌های اختصاصی قرآنی می‌شود. از قطع بیاضی هم بیشتر برای نوشتن دعا، زیارت‌نامه، نکات ادبی، شعر و نثر استفاده می‌شد.
با گسترش هنر صفحه آرایی در ایران، فنون‌های مرتبط با آن، همچون کاغذسازی، مرکب‌سازی، خوشنویسی و صحافی نیز رونق یافت تا آنجا که در قرون هفتم تا دهم هجری، صفحه‌آرایی در ایران به کمال رسید. امروزه نیز بر اساس پیشرفت و رشد تکنولوژی شاهد بهره‌گیری و استفاده از فنون‌های مختلف برای انجام صفحه‌آرایی هستیم.
صفحه آرایی در گذشته با دقت در جزییات و استفاده از نقوش تزئینی متنوعی انجام می‌شد که البته امروزه نیز از این سبک از صفحه آرایی در برخی از کارها استفاده می‌شود. استفاده از فریم‌ها و خطوط‌های جداکننده، ساختاری پر تکرار در تاریخ صفحه آرایی کتاب‌ها در ایران بوده و همچنان هست.
تاریخچه صفحه‌آرایی کتاب در اروپا
در اروپا نیز صفحه آرایی با تزیین کتب مذهبی آغاز شد که بیشترین تلاش و تمرکز برای صفحه‌آرایی کتاب‌ها، صرف کشیدن نقاشی و مینیاتور، متناسب با موضوعات آنها می‌شد. ساختار صفحه‌آرایی در اروپا شاخصه‌های مربوط به خود را دارد به نوعی که در صفحه‌آرایی اروپایی رسم بود که گاهی حرف اول نخستین کلمه از یک مطلب، بزرگ تر از دیگر حروف باشد و حتی آن را با نقوش تزیینی آرایش دهند، شیوه و تکنیک‌هایی که همچنان تا به امروز تداوم دارد و در صفحه‌آرایی و کتاب‌آرایی از آنها بهره گرفته می‌شود.
صفحه آرایی در کاربردی عام، در تمام آثار گرافیکیِ دارای نوشتار و واژه مشخص Layout است و گاهی مفهوم مشترکی با واژه «دیزاین» (Design) پیدا می‌کند که در هنر گرافیک بسیار اهمیت دارد.
صفحه آرایی به زبان امروزی
در تعریف، به طور کلی «صفحه‌آرایی» به چیدمان [Layout] اجزا و عناصر مختلف در صفحه گفته می‌شود. این اجزا ممکن است یک یا چند کلمه یا گروهی از کلمات و جملات (مانند عنوان‌ها، سرفصل‌ها،جمله‌ها یا پارگراف‌هایی از متن)، تصاویر، طرح‌ها یا فرم‌ها باشند. در مقاله صفحه آرایی چیست به طور کامل به بررسی صفحه‌آرایی از جنبه‌های مختلف پرداخته‌ایم که می‌توانید آن را مطالعه کنید.
تاریخچه صفحه آرایی مجلات و نشریات
تاریخچه صفحه‌آرایی مجلات در اروپا
اولین مجلات در قرن هفدهم در قالب کاتالوگ‌های کتابفروشی و اعلامیه‌هایی که ناشران کتاب ارائه می‌دادند، ظاهر شدند. در واقع، کلمه مجله از واژه فرانسوی Magasin به معنای “انبار” گرفته شده است. امروزه کلمه مجله به طور گسترده به مجموعه‌ای از مقالات، داستان‌ها و آگهی‌هایی اطلاق می‌شود که به صورت هفتگی، ماهانه با فصلی منتشر می‌شوند و در اصل ساختار مشابه روزنامه اما به با ابعاد کوچک‌تر و صفحه‌آرایی متفاوت‌تر ارائه می‌شوند.
اولین نشریه‌ای که از اصطلاح مجله استفاده کرد، مجله جنتلمن بود که در سال 1731 در لندن منتشر شد و شامل مقالات تجدید چاپ شده از روزنامه‌ها، کتاب‌ها و جزوات سیاسی بود. پس از انقلاب در قرن نوزدهم، ایده مجلات تخصصی که به دسته‌های خاصی از خوانندگان اختصاص داده شده بود توسعه یافت. بسیاری از مجلات اولیه آشکارا مذهبی بودند و بیشترین تعداد خوانندگان آن روز را داشتند که متعاقباً در ساختار ظاهری و صفحه‌آرایی آنها نیز به‌نوعی از فرم‌ها و عناصر مذهبی استفاده می‌شد. از آن پس علاوه بر مجلات مذهبی و ادبی، مجلات تخصصی و عمومی رونق یافت که امروزه شاهد مجله‌ها در موضوعات مختلف و متنوع در قالب مجله چاپی و نشریه الکترونیکی هستید.
ساختار صفحه‌آرایی مجلات در ابتدا به شکلی بود که بیشتر از فریم‌بندی و متن‌ها با فونت‌های مختلف تشکیل و چیدمان می‌شد و کم‌کم عناصر بصری دیگری مثل تصاویر تک‌رنگ خطی به آنها افزوده شد و سیر تکاملی خود را طی کرد. بعد از گذشته سال‌ها همانطور که امروزه شاهد آن هستیم، ساختار صفحه آرایی با استفاده از هنر و تکنولوژی‌های موجود به تکامل خوبی رسیده و شاهد تنوع و کاربردهای مختلفی از صفحه آرایی هستیم.
تاریخچه صفحه آرایی مجله در ایران
سابقه چاپ اولین مجله در ایران به دوره قاجار و مجله‌ای به نام «فلاحت مظفری» برمی‌گردد که محتویات آن درباره کشاورزی است. این مجله در سال 1318 قمری برابر با 1900 میلادی در تهران به چاپ رسید. انتشار این مجله با وقفه همراه بوده است که علت این وقفه در مقدمه شماره دوم «غفلت امنای دارالطباعه» ذکر شده است.
هدف از انتشار این مجله در مقدمه نخستین شماره این‌گونه نوشته شده است: فلاحت مظفری که برای تعمیم علوم و اصلاح اعمال زارعت و فلاحت و مزید اطلاع و علم عموم اهالی نگاشته و منتشر می‌شود، برای رجال مردمانی که شایق آبادی مملکت و طالب ترقی زراعت هستند، بدواً دو نمره مجاناً فرستاده می‌شود، هر کس طالب باشد، قیمت آبونه و وجه اشتراک شش‌ماهه آن را که در حقیقت کم و غیرقابل است، نقد همراهی کارسازی فرمایند و شش‌ماهه ثانی را پس از شش ماه دیگر لطف خواهند کرد.
همانطور که در تصویر مجله فلاحت مظفری مشاهده کردیم، ساختار صفحه آرایی مجله در آن زمان در عین سادگی ساختار بصری اختصاصی خود را دارند که از تصاویر تخت و پر جزئیات نیز استفاده می‌شد. طی سال‌ها با گذشت زمان و استفاده از تکنیک‌های مختلف کم‌کم ساختار صفحه‌آرایی در ایران نیز مانند اروپا رشد پیدا کرد و به انسجام خوبی دست یافت. با نگاهی به اکثر مجلات قدیمی و همچنین امروزی می‌توان دریافت که در ساختار صفحه‌آرایی مجله در ایران به نوعی متاثر از صفحه‌آرایی مجلات در غرب بوده و هست.
اولین مجلاتی که با موضوعات مختلف در ایران انتشار یافتند
- اولین مجله زنان در ایران: نخستین نشریه اختصاصی زنان در ایران، نشریه «د‌انش» است که در ماه رمضان 1328 منتشر شد. ناشر و صاحب امتیاز این روزنامه «خانم د‌کتر کحال» بود.
در سال 1332 مجله هفتگی «زن روز» توانست جایگاه ویژه‌ای در میان طبقه زنان پیدا کرده و به عنوان دومین مجله زنان، نام خود را ماند‌گار کند. مجله‌ای که انتشارش تا به امروز اد‌امه دارد. مجله هفتگی زن روز در سال 1343 توسط موسسه کیهان منتشر شد. - اولین مجله کود‌کان در ایران: اولین مجله حرفه‌ای کود‌کان، مجله «کیهان بچه‌ها» است که شماره اول این مجله توسط موسسه کیهان در تاریخ ششم د‌ی‌ماه سال 1335 در تیراژ بیست هزار نسخه و با قیمت پنج ریال منتشر شد و که مورد استقبال قرار گرفت.
- اولین نشریه ادبی در ایران: اولین مجله ادبی، مجله ادبی «د‌انشکد‌ه» به مد‌یریت و سرد‌بیری «ملک الشعرای بهار» بود. مجلات «ارمغان» وحید د‌ستگرد‌ی و «مهر» مجید موقر نیز در دوره‌ای کوتاه منتشر شدهاند، اما تنها نشریه ادبی معروف و ماند‌گار آن سال‌ها مجله «یغما» بود که مد‌یرش د‌کتر «حبیب‌الله یغمایی» سی و پنج سال آن را منتشر کرد.
- اولین مجله سینمایی در ایران: اولین نشریه سینمایی ایران را «علی وکیلی» صاحب «گراند سینما»، با عنوان «نمایشات سینما» در سال 1309 منتشر کرد. این مجله به صورت ماهانه در می‌آمد و اخبار سینمای ایران و برنامه گراند سینما و «سینما سپه» را اعلان می‌کرد: «خبرهایی با عنوان سینماهای د‌ایر طهران و پروگرام‌های فعلی». این نشریه در شماره دوم همان سال تعطیل شد.
کاربرد صفحه آرایی در دنیای امروزی
به طور کلی هر نوع متن و محتوایی که در قالب یک برگ کاغذ یا یک صفحه چاپی یا الکترونیک قرار می‌گیرد نیاز به صفحه آرایی دارد. معمولا حرفه صفحه آرایی در طراحی و تولید نشریات مثل کتاب، مجله، کاتالوگ و بروشور، گزارش، رزومه و پروپزال بیشتر کاربرد دارد و عموم افراد با آن آشنا هستند، اما در بسیاری از طرح‌های گرافیکی مثل طراحی پوستر، آگهی، اوراق اداری و موارد دیگر نیز کاربرد دارد و توجه و استفاده از اصول و قواعد صفحه آرایی قطعا مفید است. به طورکلی صفحه آرایی در موارد زیر کاربرد دارد:
- صفحه‌آرایی انواع کتاب‌های چاپی و الکترونیک
- صفحه‌آرایی مجله و نشریه چاپی و الکترونیک
- صفحه‌آرایی بولتن‌های سازمانی
- صفحه‌آرایی کاتالوگ و بروشورهای چاپی و دیجیتال
- صفحه‌آرایی رزومه و پروپزال‌های چاپی و الکترونیک
- صفحه‌آرایی سررسید و تقویم
- صفحه‌آرایی پلنر و دفترچه‌ای برنامه‌ریزی
- صفحه‌آرایی انواع اقلام مختلف تبلیغاتی که به نوعی با صفحه در ارتباط هستند، مثل پوستر، اوراق ادای و …
- صفحه‌آرایی انواع فرم‌ها مثل پرسشنامه، فرم نظر سنجی، فرم قرارداد و …
- و موارد دیگر
امیدواریم از این مقاله نهایت بهره را ببرید
همراه شما هستیم در نشرآنلاین ♥
